Μια δυναμική προοπτική για τον δημόσιο τομέα και την τοπική αυτοδιοίκηση

* Της Ελένης Μαυρόγαλου

Τα τελευταία χρόνια παρόλο που γίνεται ολοένα και εντονότερα συζήτηση στο δημόσιο τομέα για τα ανοιχτά δεδομένα ή open data, όπως αποκαλούνται διεθνώς, μόνο οι άνθρωποι που ασχολούνται με την τεχνολογία και την καινοτομία φαίνεται να είναι πιο εξοικειωμένοι με αυτά. Αυτό που ουσιαστικά επιδιώκεται με τη χρήση των open data από τον δημόσιο τομέα, όχι μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά παγκοσμίως, είναι ένας τρόπος να καταστεί διαθέσιμος προς τους πολίτες ένας μεγάλος όγκος πληροφοριών που ως τώρα δεν ήταν άμεσα προσβάσιμος, με σκοπό την περαιτέρω χρήση του.

Για να γνωρίζουμε, όμως, πως μπορεί να γίνει η μέγιστη αξιοποίηση των Open Data, πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι και τι έχουν να προσφέρουν με τη διάδοσή τους. Σύμφωνα με την Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα, ως Ανοιχτά Δεδομένα νοούνται εν γένει τα δεδομένα ανοιχτού μορφότυπου που μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιούνται, να διατίθενται για περαιτέρω χρήση και να διανέμονται από οποιονδήποτε και για οποιονδήποτε σκοπό. Με αυτόν τον τρόπο τα Open Data, το πλήθος αυτών των δεδομένων, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση της κοινωνικής συμμετοχής και στην ταχεία ανάπτυξη και προώθηση της ανάπτυξης νέων υπηρεσιών που βασίζονται σε νέους τρόπους συνδυασμού και χρησιμοποίησης αυτών των πληροφοριών.

Με την ως άνω Οδηγία η Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι πολιτικές ανοικτών δεδομένων ενθαρρύνουν την ευρεία διαθεσιμότητα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα για ιδιωτικούς ή εμπορικούς σκοπούς, εναρμονίζει σε ενωσιακό επίπεδο τις διάφορες νομοθετικές παρεμβάσεις που ισχύουν στα διάφορα κράτη – μέλη.  

Εν συνεχεία, στις 25 Νοεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τον Κανονισμό για τη διακυβέρνηση δεδομένων (Data Governance Act –DGA) ως απάντηση στη δημόσια διαβούλευση σχετικά με την  ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα, με την παραδοχή ότι τα δεδομένα βρίσκονται στο επίκεντρο του ψηφιακού μετασχηματισμού και η καινοτομία που βασίζεται σε δεδομένα θα αποφέρει τεράστια οφέλη για τους πολίτες.

Κοινό παρονομαστή των ευρωπαϊκών ρυθμίσεων για τη χρήση και διακυβέρνηση των δεδομένων αποτελεί ο δημόσιος τομέας, ο οποιος είναι εκείνος που συλλέγει, παράγει, αναπαράγει και διαδίδει ευρύ φάσμα πληροφοριών σε πολλούς τομείς δραστηριότητας, όπως ενδεικτικά κοινωνικός, πολιτικός, οικονομικός, νομικός, γεωγραφικός, περιβαλλοντικός, μετεωρολογικός τομέας, τομέας για τη σεισμικότητα, τον τουρισμό, τις επιχειρήσεις κ.λπ. Η παροχή αυτών των πληροφοριών, η οποία περιλαμβάνει δυναμικά δεδομένα σε ηλεκτρονική μορφή για κοινή χρήση, παρέχει στους πολίτες και τις νομικές οντότητες τη δυνατότητα να αναζητήσουν νέους τρόπους για να τα χρησιμοποιήσουν και να δημιουργήσουν νέα καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ η έξυπνη χρήση των δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας τους μέσω των εφαρμογών μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης, μπορεί να οδηγήσει στο μετασχηματισμό όλων των τομέων της οικονομίας. Πολλά από αυτά τα παραδείγματα έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή από πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως η Ολλανδία, η Δανία, η Φινλανδία, η Εσθονία κ.λπ.

Εν συνεχεία, σύμφωνα με την έκθεση ωριμότητας ανοιχτών δεδομένων (ODM) για το 2021 “Open Data Maturity (ODM) Report” παρουσιάζεται μια πληθώρα βέλτιστων πρακτικών από όλη την Ευρώπη και σε διάφορους κλάδους που μπορούν να μεταφερθούν σε άλλα εθνικά και τοπικά πλαίσια, ενώ παράλληλα βλέπουμε ότι πολλά κράτη μέλη εργάζονται για την εφαρμογή της Οδηγίας για τα Ανοικτά Δεδομένα με εντατικούς ρυθμούς. Παράλληλα, γίνεται έντονα αντιληπτό ότι η πανδημία COVID-19 συνεχίζει να αναδεικνύει την αξία και τον αντίκτυπο των ανοιχτών δεδομένων στην κοινωνία. Ειδικά στο πεδίο της πανδημίας, η ως άνω έκθεση επισημαίνει πόσο σημαντική ήταν στην κατανόηση της κατάστασης σε real time οι πρωτοβουλίες των κρατών για ανοιχτά δεδομένα και η παρουσίαση αυτών σε dashboards, καθιστώντας κατανοητά τα δεδομένα στους ευρωπαίους πολίτες.

Σε εθνικό επίπεδο, το data.gov.gr αποτελεί την ελληνική πρωτοβουλία στην κατεύθυνση της αξιοποίησης των ανοιχτών δεδομένων του δημοσίου τομέα. Με 10 θεματικές ενότητες, όπως η οικονομία και το εμπόριο, το έγκλημα και η δικαιοσύνη, το περιβάλλον, η εκπαίδευση, η υγεία κ.λπ. και 47 σειρές δεδομένων από πηγές του ευρύτερου δημοσίου τομέα, όπως ο αριθμός μαθητών ανά σχολείο, τα τροχαία ατυχήματα, το πλήθος υποθηκών ανά ΟΤΑ κ.λπ. η ελληνική κυβέρνηση επιδιώκει τη διάχυση των δεδομένων στους ενδιαφερόμενους. Όπως, όμως, δείχνει ο πίνακας κατάταξης των χωρών της ΕΕ στην προαναφερόμενη έκθεση ωριμότητας για το 2021, η χώρα μας βρίσκεται στην 19η θέση, με την Γαλλία, την Ισπανία, την Πολωνία και την Εσθονία να βρίσκονται στις πρώτες θέσεις, κάτι που αποδεικνύει ότι χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή σε εθνικό επίπεδο. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι η έκθεση αναφέρεται στην Ελλάδα, επισημαίνοντας ως καλή πρακτική της χώρας τη δημόσια διαβούλευση των προς ψήφιση νομοσχεδίων, αλλά και την καθημερινή διαδικτυακή ενημέρωση/επισκόπηση της πορείας της πανδημίας στη χώρα.

Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και μία ακόμη σημαντική πρωτοβουλία στον ευρύτερο δημόσιο τομέα από το Υπερταμείο, το Δημόσιο Επενδυτικό Ταμείο της Ελλάδας. Το Ο2Hub είναι η ψηφιακή πλατφόρμα διάθεσης ανοιχτών δεδομένων και ανοικτών προγραμματιστικών διεπαφών (Open APIs) από τις θυγατρικές εταιρείες του Υπερταμείου (ΕΕΣΥΠ). H πιλοτική λειτουργία του Ο2hub έχει άμεσο στόχο την κινητοποίηση φορέων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα γύρω από την αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων και αναδυόμενων τεχνολογιών όπως τα big data, machine learning, τεχνητή νοημοσύνη κ.ά. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ο2hub μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση της ψηφιακής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας και για την υλοποίηση νέων εφαρμογών και προτάσεων από ελληνικές επιχειρήσεις, start-ups, ερευνητές κ.ά.

Στην επιδίωξη αυτή η τοπική αυτοδιοίκηση, πρώτου και δεύτερου βαθμού, μπορεί να αποτελέσει, όπως στις περισσότερες πρωτοβουλίες για τον δημόσιο τομέα, τον ακρογωνιαίο λίθο για την καλύτερη αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος. Τα οφέλη σε τοπικό επίπεδο φαίνονται πολλαπλά, καθώς όχι μόνο εξασφαλίζεται η διαφάνεια και η λογοδοσία των πεπραγμένων, αλλά παράλληλα ενισχύεται η αποτελεσματικότητα των διοικητικών διαδικασιών, μειώνονται τα λειτουργικά έξοδα, δημιουργούνται έξυπνες εφαρμογές, ενισχύεται η συμμετοχικότητα των πολιτών και εξοικονομείται χρόνος για τις δημόσιες υπηρεσίες. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες, περιοριζοντας τους χρόνους υποβολής σχετικών αιτημάτων και οι υπηρεσιακοί αντίστοιχα εξοικονομούν χρόνο, καθότι δεν χρειάζεται να απαντούν σε πλήθος ζητημάτων, όπως συμβαίνει στην σημερινή πραγματικότητα. Δεν πρεπει φυσικά να παραβλέψουμε τα πλεονεκτήματα που δημιουργούνται σε επιπεδο κοινωνικό, καθότι την ίδια στιγμή παρέχονται σημαντικές πληροφορίες για διάφορα κοινωνικά ζητήματα, όπως η ισότητα των φύλων, υποδομές υγείας, συνθήκες διαβίωσης/υποδομές ανά περιοχή, πληροφορίες για άτομα με ειδικές ανάγκες κ.λπ. αλλά και σε επίπεδο οικονομικό και περιβαλλοντικό, δίνοντας τη δυνατότητα στον δημόσιο τομέα να χαράξει στοχευμένες πολιτικές αντιμετωπίζοντας τις αναδυόμενες προκλήσεις.

Είναι γεγονός βέβαια πως η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση αφουγκραζόμενη την ανάγκη αυτή αλλά και τις ωφέλειες των ανοιχτών δεδομένων, έχει ξεκινήσει ήδη να λαμβάνει σχετικές πρωτοβουλίες, δημοσιεύοντας σημαντικές πληροφορίες προς τους πολίτες. Δε λείπουν οι δήμοι και οι περιφέρειες που θέτουν σε δημόσια διαβούλευση κανονισμούς που προορίζονται για ψήφιση, ενώ είναι αρκετοί πλέον εκείνοι που δημοσιεύουν σε realtime την εκτέλεση των προϋπολογισμών.

Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της πρωτοβουλίας της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελεί ο Δήμος Μοσχάτου – Ταύρου που, μέσω της Πλατφόρμας Ανοικτών Δεδομένων αξιοποιεί τα ανοιχτά δεδομένα και υποστηρίζει την διαφάνεια και τη λογοδοσία στις δράσεις της δημοτικής αρχής. Η Πλατφόρμα Ανοικτών Δεδομένων του Δήμου Μοσχάτου – Ταύρου αποσκοπεί στην αύξηση της διαφάνειας και αποτελεί κίνητρο για τη βελτίωση παρεχόµενων υπηρεσιών του Δήμου, συµβάλλοντας στη διαλειτουργικότητα και στην ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας, σύµφωνα µε τις Ευρωπαϊκές πολιτικές.

Η ψηφιακή πλατφόρμα “Open Data Platform” παρέχοντας πληροφορίες σε ενότητες όπως ο Εθελοντισμός, οι Συγκοινωνίες, οι Μελέτες, το Περιβάλλον, ο Πολιτισμός, η κοινωνική μέριμνα κ.λπ. συνδυάζει τα αποτελέσματα και τα οφέλη που προκύπτουν µέσα από τις υπηρεσίες προστιθέµενης αξίας και ενδυναµώνει το ρόλο της διοίκησης και του πολίτη, ενισχύοντας έµµεσα την οικονοµία. Η οικονομία έχει μόνο να ωφεληθεί από τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε πληροφορίες, περιεχόμενο και γνώσεις, που συμβάλλουν με τη σειρά τους στην ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και στη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων.

Οι εξελίξεις στην τεχνολογία, αναμφισβήτητα, τρέχουν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και για να εκμεταλλευτούμε τη μοναδική ευκαιρία που μας δίνεται να γυρίσουμε σελίδα ως χώρα απαιτείται όλες οι δυναμικές ομάδες του τόπου και ιδιαίτερα ο δημόσιος τομέας να αναπτύξει στρατηγικές αξιοποίησης των open data και παράλληλα να εντάξει στη ζωή των πολιτών τις δυνατότητες και τις ωφέλειες των ανοιχτών δεδομένων.

* Ελένη Μαυρόγαλου 

Public Affairs Digital Consultant της Crowdpolicy

Εκτελεστική Δ/ντρια GovHack

Δημοτική Σύμβουλος Πάτμου